گردشگری سلامت Health Tourism

تعریف، انواع و عوامل شکل­گیری گردشگری سلامت

امروزه گردشگری سلامت، یکی از سریع‌ترین اَشکالِ در حال رشدِ گردشگری است، علی­رغم این­که هنوز بازاری ویژه (Niche) در صنعت گردشگری محسوب می­شود.

گردشگری سلامت، فعالیتی است که به‌عنوان یک انگیزه و محرک اولیه، هم از طریق فعالیت‌های پزشکی و  هم سلامتی‌محور مانند استفاده از آب­های گرم، لجن­درمانی و...، به سلامت جسمی و روانی انسان کمک می­کند و ظرفیت افراد را برای عملکرد بهتر و رفع نیازهایشان در محیط و جامعه­ افزایش ‌می­دهد.

گردشگری سلامت، در عین این­که با هدف بهبودِ سلامت و رفاهِ گردشگران انجام می­شود، برای جامعه­ی مقصد هم درآمد افزوده ایجاد می­کند و می‌تواند به مقابله با فصلی ‌بودنِ صنعت گردشگری کمک کند؛ چون لزوماً از الگوی فصلی بودن در مقایسه با بخش‌های دیگر در گردشگری پیروی نمی‌کند و می­تواند با استراتژی­های 365 روزه­ی مقصد ادغام شود. گردشگری سلامت، هم­چنین می‌تواند به تمرکززداییِ صنعت گردشگری کمک کند؛ چرا که بسیاری از امکانات بهداشتی و درمانی می‌توانند در حومه­ی شهرها و مناطق روستایی واقع شوند.

امروزه، داشتن رویکردی پایدار، از نظر توسعه، برنامه‌ریزی و مدیریتِ تأثیر، مسئولیت­پذیری و رعایت قوانین و اصول اخلاقی در گردشگری سلامت، به معیاری کلیدی تبدیل شده است.

گردشگری سلامت اصطلاحی فراگیر برای زیرگروه‌های «گردشگری تندرستی» (Wellness Tourism) و «گردشگری پزشکی» (Medical Tourism) به حساب می­آید.

گردشگری تندرستی نوعی فعالیت گردشگری است که هدف آن بهبود و تعادل در تمامی حوزه‌های اصلی زندگی انسان از جمله حوزه‌های فیزیکی، ذهنی، عاطفی، شغلی، فکری و معنوی است. انگیزه­ی اصلی افراد در گردشگری تندرستی، شرکت در فعالیت‌های پیشگیرانه و ارتقاءدهنده­ی سبک زندگی مانند تناسب اندام،

تغذیه­ی سالم، آرامش، تسکین و درمان است.

گردشگری پزشکی هم، نوعی فعالیت گردشگری است که از منابع پزشکی و خدمات درمانی استفاده می‌کند و شامل تشخیص، درمان، بهبود، پیشگیری و توان‌بخشی می‌شود.

امروزه زمان و هزینه‌های فراوانی که به فعالیت­های تفریحی و سلامت اختصاص داده می­شوند، سبکِ زندگی سالم را ارتقاء می‌دهند. در این بین، هزینه­ی مراقبت­های بلندمدت در طی چند دهه­ی گذشته، در بعضی از اقتصادهای پیشرفته با جمعیت پابه‌سن‌گذاشته­ای که به مراقبت­های بهداشتی و اجتماعی بیشتری احتیاج دارند، افزایش یافته است. 

شهرسازی و شهرنشینی، چالشی بزرگ برای بهداشت عمومی به حساب می­آید. طبق آماری که ایالات متحده اعلام کرده، بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می­کنند و برآورد شده که تا سال 2050 میلادی این میزان به دو سوم خواهد رسید. وضعیت بهداشتی و بیماری‌های مزمنِ مرتبط با زندگی شهری، به رشد تقاضا برای سفرهای سالم­تر و زندگی‌های طبیعی‌تر، و نیز گریزگرایی شهری منجر شده است.

در این بین، بعضی از دستورالعمل­های قانونی مانند دستورالعمل اتحادیه­ی اروپا (2011 میلادی) درباره­ی حقوق بیماران در جابه‌جایی­های برون­مرزی به‌منظور دریافت مراقبت­های سلامت به پیشبرد این حوزه کمک کرده و در عین حال، پیشرفت‌ها و اختراعات تکنولوژیکی نیز سفر با اهداف سلامتی را تحت ‌تأثیر قرار داده است و به ارائه­دهندگان مراقبت‌های سلامت برای عملکرد بهتر کمک می­کند.

عرضه و تقاضا در گردشگری سلامت

تجزیه و تحلیل عرضه و تقاضا در بازار گردشگری سلامت، مسائل جدیدی را به­وجود می‌آورد که درخور توجه‌اند. به عنوان مثال؛ برای تجزیه و تحلیل درست و واقعی، نیاز به اطلاعات قابل ‌اعتماد است و یکی از مشکلات این حوزه فقدان این نوع اطلاعات است که در روند فعالیت گردشگری سلامت می­تواند نقش

بسزایی داشته باشد. در این بین، NTOها (National Tourism Organization) و DMOها (Destination Marketing Organization) از گردآوری اطلاعات درست و ساختارمند، در سطحی وسیع بهره می‌برند که این امر منجر به مقایسه‌پذیری، ارزیابی دقیق‌تر و مدیریت بهتر خواهد شد.

عرضه در گردشگری سلامت

عرضه­ی محصولات (product) در گردشگری سلامت همواره بسیار گسترده بوده است؛ از جمله هتل‌ها و کشتی­های کروز، مخصوص متقاضیان گردشگری سلامت با امکانات SPA (چشمه­های آب معدنی)، حمام‌های حرارتی، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های تخصصی شامل IVF (In Vitro Fertilization)، جراحی دندان یا جراحی پلاستیک. محصولات جدید به­صورت مداوم در حال ظهورند که اطلاعات گردآوری‌شده توسط NTOها و DMOها و طراحی استراتژی‌های بازاریابی دیجیتال می‌تواند به جذب بخش‌های جدید این بازار کمک کند. در عین حال، به‌عنوان بخشی از استراتژی گردشگری سلامت، مقصدها برای عرضه­ی خدمات بهتر باید به مسائل زیر توجه کنند:

- فرایند دریافت ویزا، ایمنی، امنیت و محدودیت­های افراد معلول

- تنوع بازارها و منابع

- جذب سرمایه‌گذاری

- ایجاد چارچوبی نظارتی، از جمله قانون­گذاری، خط‌مشی­ها و استانداردها

- کیفیت خدمات و زیرساخت‌ها

- آموزش و توسعه­ی مهارت‌ها

- امکانات مورد نیاز در گردشگری سلامت

- توسعه­ی محصول.

دست‌اندرکاران عرضه در گردشگری سلامت که در این زنجیره نقش کلیدی دارند؛ شامل تسهیل­کنندگان، خدمات‌دهندگان، کارگزاران، شرکت‌های بیمه و... می‌شوند. در این­میان، مدیریت مقاصد گردشگری باید تأثیر گردشگری سلامت بر کیفیت زندگی ساکنان مقصد را هم در نظر بگیرند، چرا که رفاه ساکنان محلی به­همان اندازه مهم است که بهبود سلامت گردشگران.

تقاضا در گردشگری سلامت

کشورهای غربی و نیز کشورهای خاور دور با افزایش سن جمعیت­ روبه‌رو هستند، در عین حال، آمار جهانی نشان می‌دهد که نیمی از جمعیت جهان، زیر ۳۰ سال سن دارند و جوانان، تقاضای بالقوه­ای برای گردشگری سلامت در آینده­ای نزدیک محسوب می­شوند.

منابع طبیعی و منابع فرهنگی، نقشی مهم در تعریف تقاضا و انگیزه‌ در این نوع از گردشگری را دارند، به دلیل این­که در کنار انجام کارهای سلامتی خود در صورت امکان به تفریح نیز می­پردازند و البته که منابع طبیعی بسیار مهم­تر خواهد بود.

مسافران گردشگری تندرستی علاوه بر این­که به دنبال خدمات سالم‌اند، درمان‌هایی که به سبک زندگی خودشان نزدیک­تر باشد را ترجیح می­دهند، به دلیل این­که برای انسان­ها خارج شدن از چارچوب زندگی روزانه کار سختی خواهد بود.

عوامل کلیدی در ترغیب و تقاضای افراد برای انتخاب گردشگری پزشکی از این قرار است: فقدان بیمه و خدمات در کشور مبدأ‏، عدم دسترسی به بعضی امکانات در کشور مبدأ، هزینه‌های پایین‌تر در کشور مقصد، دریافت خدمات با کیفیت بهتر در کشور مقصد و دوره­ی انتظار کوتاه‌تر برای درمان در کشور مقصد است.

در گذشته، روند حرکت گردشگران پزشکی از سمت کشورهای کم‌درآمد به سمت کشورهای پردرآمد با امکانات پزشکی بهتر و متخصصان آموزش‌دیده­تر و باصلاحیت­تر بوده است، اما این روند در حال حاضر بسیار تغییر کرده و مراکز پزشکی تخصصی در کشورهای در حال توسعه به‌عنوان قطب گردشگری پزشکی، متقاضیان جهانی را جذب می‌کنند، البته بسیاری از کشورها به‌عنوان واردکنندگان، صادرکنندگان و یا هر دوی این­ها، در گردشگری پزشکی مشارکت می‌کنند. 

اغلب کشورهای اصلی واردکننده (‏کشورهایی که گردشگران پزشکی از آن­ها می‌آیند)‏ در آمریکای شمالی و اروپای غربی‌اند و کشورهای اصلی صادرکننده (‏آن­هایی که به گردشگران پزشکی خدمات ارائه می‌دهند) ‏در تمام قاره‌ها از جمله آمریکای لاتین، اروپای شرقی، آفریقا و آسیا قرار دارند. شایان ذکر است در این میان، تمایل کشورها و یا بیمارستان‌ها، تخصصی­شدن و معروف شدن در یک زمینه است.

ترجمه و برگرفته از مقاله­ی Exploring Health Tourism نوشته­ی Dr. Laszlo Puczko و Dr. Melanie Smith با همکاری Mr. Keith Pollard

مترجم: مینا شمسا

ویراستار علمی: ریحانه جمالی هنجنی